Përkufizime dhe terminologji mjedisore nga Strategjia e Mbeturinave
Menaxhimi i mbeturinave është një ndër sfidat më të mëdha mjedisore me të cilat përballet Kosova. Ndërsa zhvillimi urban, industrial dhe konsumi janë rritur, është shtuar edhe volumi i mbeturinave që krijohen çdo ditë. Për të adresuar këtë problem, Qeveria e Kosovës ka miratuar Strategjinë për Menaxhimin e Integruar të Mbeturinave 2024–2035 dhe Planin e Veprimit 2024–2026, me qëllim krijimin e një sistemi të qëndrueshëm, gjithëpërfshirës dhe funksional të menaxhimit të mbeturinave. Kjo strategji përcakton drejtimet dhe prioritetet për zvogëlimin e ndikimit negativ të mbeturinave në mjedis dhe shëndetin publik, si dhe rritjen e riciklimit dhe ndërgjegjësimit qytetar.
Përkufizime dhe terminologji mjedisore nga Strategjia e Mbeturinave
- Mbeturinë – Çdo substancë ose objekt që poseduesi e hedh, ka për qëllim ose ka detyrim ta hedhë.
- Menaxhim i mbeturinave – Të gjitha aktivitetet që lidhen me mbeturinat: nga grumbullimi, transporti, trajtimi, riciklimi deri te deponimi i tyre përfundimtar.
- Mbeturina komunale – Mbeturina që gjenerohet në amvisëri, biznese të vogla dhe shërbime publike.
- Mbeturina të rrezikshme – Mbeturina që kanë përbërje kimike, biologjike apo fizike që mund të dëmtojnë mjedisin dhe shëndetin e njeriut (p.sh. bateri, mbetje industriale, pesticide).
- Riciklim – Procesi i transformimit të mbeturinave në materiale të reja që mund të përdoren për qëllime të tjera.
- Reduktim në burim – Ulja e sasisë së mbeturinave të krijuara që në fazën e prodhimit apo konsumit.
Elemente statistikore
- Sasia mesatare e mbeturinave komunale: ~252.12 kg për person në vit (Raporti për menaxhimin e mbeturinave komunale, AMMK 2022)
- Shkalla e riciklimit aktual: Rreth 10–15% në nivel nacional (me objektiv ta rrisë deri në 30–50% deri më 2035).
- Deponimi pa trajtim: Më shumë se 80% e mbeturinave përfundojnë në deponi pa ndarje paraprake apo trajtim.
- Numri i deponive ilegale: Mbi 700 (sipas të dhënave të AMMK nga vitet e kaluara).
- Mbulesa me shërbime për grumbullim të mbeturinave: Rreth 65–70% e popullsisë.
Konkluzion
Të dhënat aktuale tregojnë një nevojë të qartë për reformim të sistemit të menaxhimit të mbeturinave në Kosovë. Me një prodhim mesatar prej 252.12 kg mbeturina komunale për person në vit dhe me mbi 80% të mbeturinave që deponohen pa trajtim, sfidat janë të mëdha. Megjithatë, përmes strategjisë së re, Kosova ka vendosur objektiva ambiciozë, përfshirë rritjen e shkallës së riciklimit në mbi 30% deri në vitin 2035 dhe përmirësimin e mbulueshmërisë me shërbime për të gjithë qytetarët. Zbatimi i suksesshëm i kësaj strategjie do të kërkojë bashkëpunim të ngushtë ndërinstitucional, mbështetje financiare dhe angazhim të qytetarëve për të ndërtuar një të ardhme më të pastër dhe më të qëndrueshme.
